Главная » Статьи » Лихачевские чтения I

М.П. Лихачёв произведеннёэзын этнографическöй контекст

Кучева Елена, Кудымкарскöй педагогическöй училищеись велöтчись

Этнография, С.И. Ожегов определеннё сьöртi, – этö наука, кöда велöтö отирлiсь материальнöй да духовнöй культура. Сiдзкö, этнографическöй материал – этö паськöм, дозмук, обычайез, обряддэз да вежалуннэз.

Коми-пермяцкöй литературалöн основоположник М.П. Лихачёв аслас произведеннёэзын бура мыччалöм коми-пермяккезлiсь олан 20-30 годдэзö.
Ныын авторыс бура мыччалöм кытшöм удж керис коми морт, мый новйис да сёйис, кытшöм праздниккез порйöтлiс, мый эм керкуын.

Сэтшöм произведеннёэзын, кыдз кывбуррезын «Пистикла», «Куим год», «Кудымкар», «Керкуын», поэмаын «Козинтöг», повес-тьын «Виль туйöт», романын «Менам зон».

…Ыджыт аслас зобнаöн
Кыссьö Макарок, кыдз рак… («Пистикла»)

…Пиня öшалö карта бöрын
Сулалö пöлать увтын гöр.
Коса, чарлаэз – из вевдöрын.
Быдöс эд ковсяс кöркö бöр… («Ар»)

…Керку пасьтас чапкö бисö,
Бура сотчö сартасок… («Керкуын»)

…Керку шöрас, паськыт джеклын
Айыс вурö виль сийöс… («Керкуын»)

…Ректанын куйлö
Сылöн джын кудель… («Козинтöг»)

…Гöрд нора «юсь» пондiс тыдавны,
Пестерись кыскисö кыш-паш… («Козинтöг»)

…Лэдзас чöрссö кисис горöн
Да нюжöтас сьыланкыв… («Керкуын»)

…Пуд Паша чожа ветлiс комö;
Ведражуг адззис да сьöктан… («Козинтöг»)

…Рыжык медбöрья кудтыр эшö кисьтiс жугсö коробö, чышкис изна долоньсö да ныкнитiс Карколö… («Виль туйöт»)

…Не велалöм стряпкалö комас нянь зырöн не бергöтчыны, сюяс няннесö гор туяс лабич увтö… («Виль туйöт»)

…Пуксис сiя öшын дорö, усис кисис зуыс, кöдöн только-только пондöтчис зуавны юрсö… («Менам зон»)

…Вадöр дорын шувка-шовка вартöны нöшшез, шулюмöн вöрöны ваын путшöтöм дöра юккез… («Менам зон»)

…Кыскис Гаврил учöтик бановöй пуртöсокись, кыдз пешорка-окись, кöда вöлi домалöма косас йи бердö, лопатка-зуд, вöтьыштiс ваö да пондiс лопатитны коса… («Менам зон»)

…Дзуртöны баняэз дынын нярьяннэз, шовкöтöны пыркöтчаннэз… («Менам зон»)

… Тулыссö нето гожумсö, кöр дыш пукавны керкуын, Ефрем тыр тэчас Марфа одзö шеггез, пуовöй да сёёвöй чачаэз, ачыс нильдöтчас öтöрö котрасьны… («Менам зон»)

…Пöрисьжыккес быдöс арся рыттэзö пукалöны горттэзын, шваткöны-кыйöны нинкöммез нето вочöны сийöс-сермöт… («Менам зон»)

…Ме печканöн муна ашын,
Мöда кольны Иньвайыв… («Козинтöг»)

Сiдзжö М.П. Лихачёв тöдöмöн и кужöмöн гижöм вежалуннэз да обычайез йылiсь.
…Базаррез гырисьöсь овлöны:
Девята, тöвся Микола,
Уна сэк отир татчö локтö
Гуляйтö, ювлö сур-брага… («Кудымкар»)

…Пургаа, умöль
Таво розосвоыс… («Козинтöг»)

…А мöдыслö вöлись куим тырас тулысся Егорей лунö… («Виль туйöт»)

…Талун праздник-стречалун. Öтпыр годас овлö эта праздникыс да и сэтшöм кадö, кöр быдöс ловзьö, быдса олöмöн олö, путриктö-кайö вылö, цветитö...

…Сулалö светтё... Том отир öксьöны ворожитчыны, маскируйтчыны, кывзiсьны… («Менам зон»)
…Локтiс тöвся кузь праздник-розосво. Бура этö праздниксö видзчисьö коми морт. Видз бöрын петö уллюн. Быдöн стряпайтö, керöны брагаэз, суррез, быдса кык недель гажöтчöны, сьылöны, орсöны, йöктöны, пируйтöны…

…Том отирлöн бöра гажыс арнас öддьöн эд уна. Нылöн сэк пукаланнэз… («Менам зон»)
Лихачёвлiсь произведеннёэз лыддьöтiкö адззам, мый новйис кöркöся кадö коми-пермяк:

…Мунö одзас Паш ведраöн
Сеньлöн юр вылас бурак… («Пистикла»)

…Косинка чочком, гöрд ленточки,
Кушак гарусiсь, лöз шабур,
Быдöс пежьялö, мунö-шлёпкö… («Куим год»)

…Лабич дорын, öшын весьтын
Шваткö-кыйö дед нинкöм… («Керкуын»)

… Асывсянь дзингöны мамныс пель одзын, корöны виль йöрнöс-вешьян да гаруснöй йиэз… («Менам зон»)

…Уна рöма, уна сера потшшалокöн вöрис кытшыс. Сэтöн и чочком серöтöм йöрнöссэз, и кашемировöй сарафаннэз, и набивнöй дубассэз. Быдкодь рöмыс… («Менам зон»)

…Вöлi сiя вылын мыгöра, ён, сьöд суконнöй шабура… («Менам зон»)

…Бöрсяняс мыччисис неыджыт мыгöра, пестрединнöй виль йöрнöса том зонка. Коккез вöлiсö каттьöмась лым кодь чочком сöдзовöй нямöттэзöн, гöрд воня, виль нинкöммеза… («Менам зон»)
… Мича ныввез быдöнныс мöдöтчöмась быдкодь рöма сарафаннэзö, дубассэзö, потшшалоккезаöсь, гаруснöй йиаöсь, пристежаöсь, серöтöм йöрнöсаöсь… («Менам зон»)

…Яран Гаврил талун мöдöтчöм: кокас гöрд гарусöн серöтöм виль пимиэз, вывтас плисовöй воротника шабур, юрси мавтöма елейöн – свиттялö только, кыдз весöтöм лаковöй сапоггез…
…Одзас прошваöн вурöм йöрнöсыс кодь жö чочком запон… («Менам зон»)

Уна пантасьлöны эна произведеннёэзын и коми-пермяцкöй сёян-нэз.
…Горись вачкö чöскыт жаритöм порсьяй дук, дзодзог дук, селянка дук…
…Кытчö талун дзар эн кер, кытшöм керкуö эн мöрт юртö – гöгöр лöсьöтчöны праздник кежö: стряпайтöны шаньгаэз, тупöссез, блиннэз, пуöны яяшыд, кашаэз… («Менам зон»)
…Зонкаэз да мужиккез шондiкöт мöдöтчöны, сэсся мунöны юны суррез, брагаэз… («Менам зон»)
…Мамыс дзолльö ырöш керö… («Керкуын»)

Гижись бытшöма кужис висьтавны аслас произведеннёэзын коми-пермяцкöй орсаннэз йылiсь.
… Сэтчин орсöны печикöн,
Бабныс сказка гардö… («Тöвся асыв»)

…Поснитжык челядьыс неылын бокын орсiсö «яркаöн». Керöмась гöпоккез, кöдна вылöт тарлалöны мяч. Кин кольччас бöрын, сылiсь юрсö изналöны кыввезöн: «ярка не ярка, баран не баран…» Лэбтасö шум, ряксöны, вöтлiсьöны кольччисьыс бöрын. Сэсся бöра пондöтчöны мöдпöв… («Менам зон»)

…Орсыштам эшö «кутасьöмöн» да сыбöрын вöлись каям… («Менам зон»)
…Öтлаасясö аскоддяэзкöт жö, чукöртчасö быдöнныс да лэдзчасö купайтчыны, сыбöрын öдззасö орсны дзуль палкаöн, дзебсисьöмöн, разбойниккезöн, нето дыр шушкöтчасö да каясö ыббез вылö анькытш дзимлявны… («Менам зон»)

Этна примеррез вылын туйö казявны, кыдз гижись донтiс аслас отирлiсь культура, бура тöдiс да уважайтiс сiйö.

Литература

1.Зубов А.Н. Бöрйöм произведеннёэз /А.Н. Зубов, М.П. Лихачев. – Кудымкар, 1989.
2.Пахорукова В.В. Иньва йылiсь сьыланкыв /В.В. Пахорукова. – Кудымкар, 1989.
3.Пахорукова В.В. Современная коми-пермяцкая литература /В.В. Пахорукова, 1996.

Категория: Лихачевские чтения I | Добавил: Библиотека (11.06.2015) | Автор: Библиотека
Просмотров: 476 | Теги: Коми-Пермяцкая библиотека, коми-пермяцкая литература, основоположник, Коми-Пермяцкий округ, Зубов А.Н., Пермский край, Лихачев М.П., Лихачевские чтения | Рейтинг: 5.0/1
Всего комментариев: 0
Добавлять комментарии могут только зарегистрированные пользователи.
[ Регистрация | Вход ]